Unieważnienie kredytu we frankach — czy to możliwe?

Kredyty waloryzowane do waluty obcej, potocznie zwane frankowymi oraz problemy, których przysparzają kredytobiorcom, odbiły się głośnym echem w polskiej przestrzeni publicznej. W latach 2004-2008 był to najbardziej popularny rodzaj kredytu z uwagi na korzystne oprocentowanie. We wrześniu 2008 roku sytuacja zaczęła się zmieniać — na rynkach finansowych odnotowano znaczny wzrost kursu waluty szwajcarskiej. Mechanizm zawarty w umowach frankowych spowodował nagły wzrost salda kredytu oraz jego rat, których wysokość dla wielu kredytobiorców okazała się być zbyt wygórowana. Wzbudziło to wiele kontrowersji, a kredytobiorcy zaczęli zadawać sobie jedno kluczowe pytanie — jak unieważnić kredyt we frankach?

Mechanizm waloryzacji odpowiadający za wzrost salda oraz rat kredytu we frankach okazał się być praktyką nieuczciwą i stał się obiektem zainteresowań zarówno polskich sądów krajowych jak również Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Postanowienia te uznawane są za nieuczciwe z uwagi na nierównowagę stron umowy. Banki pozostawiły sobie możliwość nieograniczonego kształtowania kursu waluty obcej, a tym samym wysokości zadłużenia kredytobiorcy, jak również dowolność w kształtowaniu wysokości rat kredytu. Taka sytuacja na gruncie polskiego prawa oceniana jest jednoznacznie. Umowa dotknięta tak rażącą nieuczciwością jest nieważna z mocy samego prawa, już od chwili jej zawarcia. O nieuczciwości tego rodzaju postanowień przesądził Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów, stwierdzając, że:

Jak wyżej wskazano, często umowy o kredyty frankowe, są nieważne z mocy samego prawa. Czy to oznacza, że można zaprzestać spłaty kredytu frankowego? Niestety nie. Nieważność umowy z mocy prawa oznacza, że umowa nie powinna obowiązywać, jednak jedynym skutecznym sposobem jej zakwestionowania jest wytoczenie przeciwko bankowi powództwa o ustalenie jej nieważności.

Powództwo o ustalenie wytacza się przed Sądem Okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania powodów (kredytobiorców) bądź głównej siedziby banku, którą z małymi wyjątkami najczęściej jest Warszawa. W pozwie powodowie wskazują, które zapisy spornej umowy są ich zdaniem nieuczciwe (abuzywne) i dlaczego. Długość postępowania jest różna i może zależeć od tego, do jakiego sądu zostanie skierowane powództwo. Nierzadko postępowanie przed sądem pierwszej instancji może trwać nawet do 2 lat. Czy to oznacza, że przez cały ten czas kredytobiorca zobowiązany będzie uiszczać wygórowane raty kredytu? Niekoniecznie. W polskim prawie cywilnym istnieje instytucja zabezpieczenia. Powodowie wraz z pozwem mogą wnieść również o udzielenie im przez sąd zabezpieczenia polegającego na wstrzymaniu obowiązku uiszczania rat od chwili wydania w tym przedmiocie postanowienia do momentu prawomocnego zakończenia sprawy.

Pozew o ustalenie nieważności umowy kredytu frankowego, jak każda inna czynność przed Sądem inicjująca postępowanie, podlega opłacie. W tym przypadku opłata jest stała i każdorazowo wynosi 1.000 zł. Jeżeli powodowie reprezentowani są przez profesjonalnego pełnomocnika, zobowiązani są dodatkowo uiścić 17 zł tytułem opłaty od pełnomocnictw oraz uzgodnione z pełnomocnikiem honorarium.

Stwierdzenie nieważności umowy oznacza, iż sama umowa „upada” – tak jakby nigdy nie została zawarta. Wiąże się to z koniecznością zwrotu przez strony tego co wzajemnie świadczyły. Bank zobowiązany jest zwrócić kredytobiorcy wszystko, co w wykonaniu umowy od niego otrzymał (raty kapitałowe i odsetkowe). Kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić na rzecz banku otrzymaną kwotę w złotych polskich. W zależności od etapu spłaty kredytu może się okazać, że po stronie kredytobiorcy powstała nadpłata i to bank zobowiązany będzie zwrócić mu sumę nadpłaty. W przypadku gdy kredytobiorca nie wpłacił jeszcze całej kwoty, którą pożyczył, zobowiązany jest uregulować na rzecz banku brakującą kwotę. Wniesienie powództwa o ustalenie nieważności kredytu we frankach jest jedynym skutecznym środkiem dochodzenia swoich praw przez kredytobiorcę. Nie można przy tym zapominać, iż przed sądem istnieje możliwość zawarcia z bankiem ugody jedynie w przypadku, gdy dojdzie już do sporu sądowego.