Czy wspólnicy większościowi w spółce z o.o. muszą płacić składki ZUS?

Według prawa zasady rozliczania się spółki z ZUS są następujące: udziałowiec posiadający w spółce 100% udziałów jako jedyny udziałowiec podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentownemu. Dlaczego? Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych co do zasady obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Natomiast na podstawie treści z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.ąd w 2014 roku próbował wprowadzić do regulacji karnych obchodzenie prawa podatkowego, co jednak spotkało się z dość dużą krytyką. Nie zniechęciło to jednak polityków, i niedawna nowelizacja wprowadziła do Kodeksu karnego nowe kategorie przestępstw: podrabianie lub przerabianie faktury oraz fałszowanie faktur VAT. Znowelizowane prawo wskazuje również zakres kar dla tego rodzaju przestępstw. Ich wymiar jest znacznie ostrzejszy od tych, które groziły za przestępstwo z art. 270. Nawet 25 lat więzienia Najostrzejszą karą jaką przewiduje znowelizowany Kodeks karny za fałszowanie faktur jest kara pozbawienia wolności od 5 do 25 lat. Dotyczy ona przypadków, w których wartość sfałszowanych faktur VAT przekroczyła wartość 5 mln zł (art. 277a.). Jednak w tym konkretnym przypadku Kodeks przewiduje również możliwość skazania na maksymalnie 5 lat pozbawienia wolności, jeśli przestępstwo o tym charakterze miało mniejszą wagę.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych z góry przyjmuje, iż wspólnik dysponujący niewielką liczbą udziałów stanowi wyłącznie pozór służący obejściu obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe. Pomimo tego, iż w spółce formalnie jest dwóch udziałowców, to poprzez dominujący charakter rozkładu wielkości udziałów, mniejszościowy udziałowiec jest wykluczony i wyeliminowany z faktycznego wpływu na funkcjonowanie spółki. To oznacza, że obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu podlega udziałowiec większościowy.

Należy wykazać, że mniejszościowy udziałowiec pełni w spółce znaczącą rolę i ma istotny wpływ na jej funkcjonowanie. Jak? W tym celu można skorzystać z art. 159 KSH i przyznać mniejszościowemu udziałowcowi dodatkowe uprawnienia lub faktycznie zaangażować go w działalność spółki. Zdarza się, że udziałowcy mniejszościowi widziani są przez ZUS jako udziałowcy fikcyjni.

Praktyka ZUS intensywnie ingeruje w swobodę kształtowania struktury i modelu udziałowego w spółce z. o.o. Na skutek prawotwórczych działań Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych powstało pojęcie „udziałowca iluzorycznego”. Pojęcie nie ma charakteru normatywnego, lecz stanowi trwały element dorobku orzeczniczego oraz doktrynalnego. Istotnym jest fakt, którego praktyka funkcjonowania ZUS zdaje się nie zauważać. Orzecznictwo osadza termin „udziałowca iluzorycznego” w diametralnie innym spektrum normatywnym, niż dostrzega to ZUS. Wypracowany w judykaturze schemat nie ma zastosowania uniwersalnego, zaś Zakład Ubezpieczeń Społecznych stara się czynić z niego użytek umożliwiający rekonstrukcję struktury właścicielskiej skazanej spółki kapitałowej. Wśród orzeczeń przywoływanych przez ZUS najczęściej odnaleźć możemy: wyrok Sądu Najwyższego o sygn. akt II UK 177/09, wyrok Sądu Najwyższego o sygn. akt I UK 8/11, czy też wyrok Sądu Najwyższego o sygn. akt I UK 575/16. Jednakże czysto pozornie korespondują one z forsowanym stanowiskiem, zmierzającym do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym udziałowca w spółce z o.o., posiadającym przytłaczającym większość udziałów.

ZUS nie dostrzega tego, iż przytoczone rozstrzygnięcia przyjmują za swoją podstawę ustalenie stosunku pracy, w sytuacji, w której dochodzi do koniunkcji stosunku zatrudnienia, którego treść wyznaczają normy prawa pracy, z uprawnieniami dominującego udziałowca regulowanymi Kodeksem Spółek Handlowych. Korpus okoliczności faktycznych wyznaczający ramy wskazanych rozstrzygnięć sprowadza się do tych sytuacji, w których udziałowiec legitymujący się dominującą wielkością udziałów w spółce, jest zatrudniony na podstawie stosunku pracy. Co prowadzi do refleksji, iż unaoczniony w ten sposób stan prawny podlegać będzie subsumpcji pod normy prawne zagregowane w trzech aktach prawnych: Kodeksie pracy, Kodeksie spółek handlowych oraz Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nie chodzi tu o stricte współczynnik partycypacji udziałów w kapitale zakładowym, ale o konsekwencje normatywne krzyżowania się zakresów normatywnych zawartych w kodeksie pracy i kodeksie spółek handlowych.

W klarowny i transparentny sposób zostało to unaocznione w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r., (II UK 36/13), zgodnie z którym: „w świetle cech stosunku pracy oraz ustroju prawa pracy, którego podstawą jest wymiana świadczeń między właścicielem środków produkcji a pracownikiem, jedyny (lub niemal jedyny) wspólnik spółki z o.o. co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje »wchłonięty« przez status właściciela kapitału (pracodawcy). Inaczej ujmując, tam, gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o., nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne”. Kategorycznie zatem należy wskazać, iż o zakwalifikowaniu danej relacji w łonie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako fikcyjnej decydować będzie tak daleko idąca eskalacja relacji właścicielskiej związanej z posiadanymi udziałami, która prowadzi do jednoosobowego zespolenia „pracy i kapitału”, co zaistnieje tylko i wyłącznie na płaszczyźnie norm prawa pracy. Warto w tym miejscu zaakcentować, jak to uczynił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 03.08.2011 r. sygn. akt I UK 8.11, iż przyjmowanie fikcji prawnej „udziałowca iluzorycznego” dopuszczalne jest „jedynie wyjątkowo, gdy udział w kapitale zakładowym spółki innych wspólników pozostaje iluzoryczny (99/100 do 1/100)”. W sytuacji gdy brak jest elementów stosunku pracy, całokształt okoliczności faktycznych powinien być oceniany w pryzmacie norm prawa handlowego. Nie zachodzą żadne okoliczności, prawne czy faktyczne, które mogłyby uzasadniać próbę redefinicji norm zawartych w obowiązującej kodyfikacji prawa spółek handlowych. Art. 4 § 1 ust. 3 KSH zawiera definicję legalnej spółki jednoosobowej jako takiej, w której wszystkie udziały, albo akcje należą do jednego wspólnika lub akcjonariusza. Tylko na gruncie krzyżowania się uprawnień właścicielskich z uprawnieniami pracowniczymi, można pokusić się o modyfikację przedmiotowej normy. Podstawą orzeczniczą jest ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku pracy zdefiniowanego w art. 22 KP. I to ten przepis stanowić podstawę kwalifikacyjną danej konfiguracji stosunków faktycznych. (Niemal) jedyny wspólnik nie może być ubezpieczony jak pracownik Podsumowując, ani Kodeks spółek handlowych, ani Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie zawierają w swej treści dodatkowych przesłanek, które rozszerzałyby pojęcie wspólnika jednoosobowej spółki z o.o., ani tez dawałyby ku temu podstawę. Trafnie wskazał Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, w sprawie o sygnaturze akt III AUa 424/19, iż: „objęcie udziałów, choćby w nieznacznej części, w spółce przez innych udziałowców należy uznać za okoliczność wyłączającą zastosowanie ww. przepisu art. 8 ust. 6 pkt 4”. Oznacza to, iż bez względu na rozkład posiadanych udziałów, czy też stopień polaryzacji tego rozkładu, zawsze gdy udziały w spółce stanowić będą własność więcej niż jednego udziałowca, nie będzie możliwym objęcie go ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej jako „jedynego wspólnika”. Bez inkorporacji zatem w powyższy układ odniesień elementów specyficznych dla prawa pracy nie sposób przełamać definicji z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która jest jednoznaczna. Akceptacja propagowanego przez ZUS stanowiska umożliwiałaby w praktyce arbitralne decydowanie, w jakim parametrze podziału udziałów dana spółka zostanie uznana za jedno, bądź wieloosobową. To z kolei ma swe doniosłe znaczenie, w szczególności na etapie spółki w organizacji ze względu na wyjątek od zasady nieponoszenia przez wspólników odpowiedzialności materialnej za zobowiązania spółki. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie może być traktowana jako reguła merytoryczna względem innych aktów normatywnych, poza jednoznacznie wskazanymi w ustawie wyjątkami.