Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Pozbawienie władzy rodzicielskiej to jedna z najpoważniejszych decyzji, jakie może podjąć sąd w sprawach rodzinnych. Stanowi środek ostateczny, stosowany w sytuacji, gdy dobro dziecka jest poważnie zagrożone. Decyzja o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej ma daleko idące konsekwencje prawne - zarówno dla rodzica jak i dla dziecka.

Władza rodzicielska to zespół praw i obowiązków przysługujących rodzicom względem ich małoletnich dzieci. Przysługuje ona obojgu rodzicom od momentu urodzenia się dziecka aż do uzyskania przez nie pełnoletności. Jest to instytucja prawna, której celem jest zapewnienie dziecku opieki, wychowania i rozwoju w zdrowych i prawidłowych warunkach. Władza rodzicielska obejmuje szeroki zakres kompetencji. Zalicza się do nich:

• pieczę nad dzieckiem:
• reprezentowanie dziecka w kontaktach z urzędami i instytucjami;
• decydowanie o miejscu zamieszkania dziecka;
• wybór szkoły i placówek opiekuńczych;
• decydowanie o leczeniu i opiece zdrowotnej dziecka;
• reprezentowanie dziecka w sprawach majątkowych (np. sprawa o alimenty);
• wychowanie dziecka:
• kształtowanie osobowości dziecka;
• przygotowanie dziecka do samodzielnego życia;
• przekazywanie wartości moralnych i etycznych;
• zarządzanie majątkiem dziecka:
• dysponowanie majątkiem dziecka w jego imieniu;
• inwestowanie środków finansowych dziecka;
• kontakt z dzieckiem.

Warto zauważyć, że wykonywaniem władzy rodzicielskiej to także realizacja obowiązków, w tym zapewnienie bezpieczeństwa, wyżywienia, opieki zdrowotnej, wykształcenia i innych odpowiednich do rozwoju warunków życia.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najdalej idącą sankcją wobec rodzica. Podmiotem upoważnionym do pozbawienia władzy rodzicielskiej jest sąd opiekuńczy (rodzinny). Do pozbawienia władzy rodzicielskiej dochodzi, gdy rodzic nie wywiązuje się ze swoich obowiązków lub (rażąco) nadużywa swoich praw. Sąd opiekuńczy może orzec pozbawienie władzy rodzicielskiej, gdy

• władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. długotrwałej choroby psychicznej uniemożliwiającej sprawowanie opieki, długotrwała emigracja połączona z zerwaniem więzi i kontaktu z dzieckiem);
• rodzic nadużywa władzy rodzicielskiej (np. poprzez stosowanie przemocy psychicznej lub fizycznej wobec dziecka, rażące zaniedbywanie potrzeb dziecka, rodzic prezentuje rażąco niskie kompetencje rodzicielskie);
• rodzic w sposób rażący zaniedbuje swoje obowiązki względem dziecka (np. nie zapewnia dziecku odpowiednich warunków mieszkaniowych, rodzic nie realizuje obowiązku szkolnego).

Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej toczy się przed sądem opiekuńczym (rodzinnym). Jest to Sąd Rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka. Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej wszczynane jest na wniosek jednej ze stron lub z urzędu. Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej może wszcząć drugi rodzic, opiekun prawny dziecka, prokurator lub organ pomocy społecznej.

Należy także podkreślić, że postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej może zostać wszczęte z urzędu przez sąd rodzinny w sytuacji, gdy istnieją poważne przesłanki wskazujące na to, że dobro dziecka jest zagrożone, a rodzice nie są w stanie lub nie zapewniają mu odpowiedniej opieki. Postępowanie z urzędu najczęściej wszczynane jest z urzędu na podstawie zgłoszenia pochodzącego od pracowników socjalnych, nauczycieli, lekarzy, psychologów, funkcjonariuszy Policji lub innych osób (np. krewnych lub przyjaciół rodziny). 

Przesłankami podjęcia postępowania z urzędu jest zbadanie zawiadomienia oraz ocena przedstawionej sytuacji, w szczególności w oparciu o:

• poważność zagrożenia dla dziecka;
• częstotliwość występowania zagrożenia;
• skuteczność dotychczasowych interwencji;
• możliwość poprawy sytuacji. 

Zarówno zawiadomienie kierowane do sądu rodzinnego jak i wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej powinno zawierać wskazanie wszelkich dowodów oraz uzasadnienia, które w sposób szczegółowy wskazują na konkretne negatywne zachowania rodzica, które uzasadniają pozbawienie go władzy rodzicielskiej. Dowodem w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej może być przesłuchanie stron, świadków, dokumentacja (medyczna, psychologiczna, pedagogiczna), opinie biegłego. Złożenie zawiadomienia jest wolne od opłat. Z kolei od wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej pobierana jest opłata sądowa w wysokości 100 zł.

W sytuacji, gdy sąd orzekł wcześniej o władzy rodzicielskiej nad dzieckiem (np. w wyroku rozwodowym) wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej powinien zawierać wniosek o zamianę poprzedniego orzeczenia.

Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej jest przykładem postępowania nieprocesowego. Tym samym kończy się wydaniem postanowienia, nie wyroku. Jednakże wydanie postanowienia końcowego poprzedza przeprowadzenie rozprawy. Sąd rodzinny zobowiązany jest do przeprowadzenia szczegółowego postępowania dowodowego.

Wówczas sąd zapozna się ze zgromadzoną dokumentacją, przesłucha rodziców oraz świadków (zawiadamiającego, pedagogów, lekarzy, psychologów). Sąd rodzinny jest uprawniony do dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego psychologa. W zależności od wieku dziecka może dojść do jego przesłuchania bez obecności stron. Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej niesie za sobą poważne konsekwencje m.in. w kontakcie rodzica z dzieckiem. Wobec powyższego do postępowania warto się właściwie przygotować. Eksperci z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL posiadają wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu spraw o pozbawienie władzy rodzicielskiej.

Czas oczekiwania na pierwsze czynności sądu może różnić się w zależności od sądu i jego obłożenia sprawami. Jednakże jest to maksymalnie kilkanaście tygodni. W postępowaniu o pozbawienie władzy rodzicielskiej zazwyczaj wyznacza się kilka terminów posiedzenia, ponieważ sąd rodzinny musi szczegółowo ustalić sytuację opiekuńczo-wychowawczą dziecka.

W sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej dozwolone są wszelkie dowody. Najczęściej można spotkać się z dokumentami (medycznymi, psychologicznymi, pedagogicznymi), zeznaniami świadków oraz opiniami biegłych (np. psychologów). Częstą praktyką jest załączanie wymiany korespondencji między rodzicami lub nagrań/zdjęć. Dowody te mogą wywołać kontrowersję, a ich przedłożenie wymaga szczegółowej analizy profesjonalistów z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL.

Dla poszczególnych spraw dowodami mogą być:

• dowody na przemoc fizyczną lub psychiczną (np. opinie lekarzy, opinia pracownika socjalnego, świadectwo nauczycieli, zeznania świadka, notatki Policji);
• dowody na zaniedbanie dziecka (np. opinie pracowników socjalnych, dokumentacja medyczna świadcząca o niedożywieniu, zaniedbaniu higieny);
• dowody na uzależnienie rodzica (np. opinie lekarzy, wyniki badań laboratoryjnych, zeznania świadków).

Sąd rodzinny każdy dowód (a tym samym sprawę) ocenia indywidualnie, biorąc pod uwagę dobro dziecka. Przy podejmowaniu ostatecznej decyzji sąd rodzinny bierze pod uwagę:

• stopień zagrożenia dla dziecka;
• kompetencje rodzicielskie rodzica, a w szczególności perspektywy zmiany zachowania rodzica;
• związek emocjonalny między rodzicem a dzieckiem;
• opinię dziecka (w zależności od jego wieku po wysłuchaniu).

Sąd rodzinny pozbawi rodzica władzy rodzicielskiej, jeśli ziszczą się przesłanki do jej pozbawienia. Najczęstszymi przypadkami pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej jest:

• stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej wobec dziecka;
• zaniedbywanie podstawowych potrzeb dziecka;
• uzależnienie rodzica, w szczególności prowadzące do współuzależnienia dziecka;
• choroba psychiczna rodzica uniemożliwiająca sprawowanie opieki nad dzieckiem;
• angażowanie dziecka w działalność przestępczą;
• trwałe zerwanie więzi emocjonalnych z dzieckiem.

Sąd rodzinny w toku postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej ustala sytuację opiekuńczo-wychowawczą dziecka, w szczególności w zakresie warunków mieszkaniowych, zdrowia, edukacji, rozwoju, kontaktu z rodzicami. Dodatkowo sąd rodzinny pyta o sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, uwarunkowania rodzicielskie rodziców. 

Nie istnieje zamknięty katalog pytań, które może zadać sąd rodzinny w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Sąd może pytać w szczególności o to:

• Ile lat ma dziecko, gdzie mieszka?
• Gdzie uczy się dziecko?
• Jaki jest stan zdrowia dziecka?
• Jaki kontakt ma dziecko z rodzicami?
• W jaki sposób rodzice spędzają czas z dzieckiem?
• Czy rodzice mają kontakt ze szkołą/placówką medyczną?
• Jakie są kompetencje i predyspozycje wychowawcze rodziców?
• Czy rodzice dają rękojmie prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej?
• Czy rodzice są uzależnieni (od alkoholu, narkotyków)?
• Jaki jest stan zdrowia rodziców?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej stanowi najdalej idącą sankcję prawną wobec rodzica. Konsekwencje pozbawienia władzy rodzicielskiej objawiają się zarówno wobec rodzica jak i dziecka. 

Konsekwencje dla rodzica:

• utrata praw rodzicielskich - brak możliwości wychowania dziecka, reprezentowania go, zarządzania jego majątkiem;
• utrudnione kontakty z dzieckiem - pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza całkowitego zerwania kontaktów z dzieckiem, jednakże sąd rodzinny może je ograniczyć lub całkowicie zabronić kontaktów jeżeli uzna, że są one szkodliwe dla dobra dziecka;
• utrzymanie obowiązku alimentacyjnego;
• trudności w nawiązaniu nowych związków rodzinnych (np. adopcja).

Konsekwencje dla dziecka koncentrują się wokół konieczności przystosowania do nowej sytuacji życiowej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej w sposób naturalny może powodować u dziecka długotrwałe skutki psychologiczne, w tym trudności w budowaniu relacji lub zaufania. Dlatego ważne, by zarówno w trakcie postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej jak i po jego zakończeniu dziecko było otoczone profesjonalną opieką psychologiczną.

Złożenie wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 100 zł. Z kolei koszty zastępstwa adwokackiego zależą od indywidualnych ustaleń z pełnomocnikiem. 

Eksperci z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL odradzają korzystanie ze wzorów, które można znaleźć w Internecie. Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej jest skomplikowane. Rozstrzygnięcie ma duży wpływ na życie rodzica i dziecka. Do postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej warto się przygotować. Dlatego korzystanie ze wzorów może okazać się nieskuteczne. W postępowaniu o pozbawienie władzy rodzicielskiej warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie zwalnia rodzica z obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka. Tym samym rodzic zobowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, nawet jeśli nie uczestniczy w jego życiu. Takie rozwiązanie jest praktyczne, albowiem pomimo negatywnych kompetencji rodzicielskich rodzica dziecko ma prawo do godnych warunków życia i rozwoju, co zapewnia renta alimentacyjna.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej to postępowanie, które ma na celu ochronę dobra dziecka, w sytuacji, gdy rodzic nie jest w stanie lub nie chce zapewnić mu odpowiednich warunków życia. Decyzja o pozbawieniu władzy rodzicielskiej jest podejmowana przez sąd rodzinny po dokładnym zbadaniu wszelkich okoliczności sprawy. Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest środkiem ostatecznym i ma znaczące konsekwencje dla życia rodzica i dziecka. Dlatego przed postępowaniem o pozbawienie władzy rodzicielskiej warto skontaktować się z ekspertami z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL. Oferujemy kompleksowe wsparcie w zakresie spraw rodzinnych, w tym postępowaniu o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Umów się na spotkanie już teraz!