Naruszenie dóbr osobistych: jak się bronić i dochodzić swoich praw?

Dobra osobiste to wartości niematerialne, które przysługują każdej osobie fizycznej lub prawnej. Prawo nie przewiduje zamkniętego katalogu dóbr osobistych, lecz formułuje przykładowe dobra osobiste w art. 23-24 kodeksu cywilnego. Do dóbr osobistych zalicza się w szczególności:

• dobre imię (reputację);
• wizerunek (fizyczny oraz intelektualny);
• prywatność (prawo do ochrony życia prywatnego);
• nienaruszalność godności człowieka (prawo do szacunku i ochrony przed poniżaniem).

W literaturze oraz orzecznictwie można znaleźć inne przykłady dóbr osobistych. Do dóbr osobistych związanych z prywatnością można zaliczyć także tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, prawo do ochrony danych osobowych, prawo do zapomnienia (usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych osobowych). Współcześnie dużą uwagę się także dobrom osobistym związane z tożsamością seksualną, płciową lub etniczną. Należy zauważyć, że mają one wpływ na nasze życie społeczne. Z tym wiążą się dobra osobiste takie jak:

• sława i renoma;
• autonomia woli;
• integralność psychiczna;
• kult pamięci.

Dobra osobiste związane są także z prawem autorskim oraz prawem własności przemysłowej, w szczególności ochroną znaków towarowych, wzorów przemysłowych oraz patentów.

Do naruszenia dóbr osobistych może dojść na wiele sposobów. Obecnie z uwagi na rozpowszechnienie Internetu oraz social media do naruszenia dóbr może dojść praktycznie wszędzie i w każdym czasie. Do naruszenia dochodzi, gdy czyjeś działanie lub zaniechanie godzi w jedno z dóbr osobistych. Przykładem takich działań może być:

• rozpowszechnienie nieprawdziwych informacji za pomocą jakiegokolwiek kanału informacji;
• publikacja wizerunku bez zgody (np. w mediach społecznościowych);
• ingerencja w prywatność (np. podsłuchiwanie lub śledzenie);
• poniżanie osoby.

W przypadku naruszenia dóbr osobistych istnieje wiele narzędzi ochronnych. Materia dóbr osobistych jest niezwykle delikatna i skomplikowana. Koniecznym jest ustalenie stanu faktycznego sprawy, podmiotów odpowiedzialnych za naruszenia. Dlatego zawsze ważne jest dokonanie szczegółowej analizy. Specjaliści z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL posiadają wieloletnie doświadczenie zarówno w ocenie zasadności roszczeń jak i przygotowaniu pism procesowych. 

Po dokonaniu naruszenia dóbr osobistych możliwe jest dochodzenie na drodze polubownej lub drodze sądowej. W przypadku drogi polubownej możliwe jest skierowanie wezwania do zaprzestania naruszania dóbr osobistych oraz usunięcia skutków naruszeń. W przypadku naruszenia dóbr w publikacjach prasowych możliwe jest przygotowanie sprostowań i odpowiedzi na wszelkie publikacje prasowe. W przypadku postępowania sądowego możliwe jest dochodzenie wszelkich przewidzianych prawem roszczeń, które zostaną opisane poniżej. W przypadku naruszenia dóbr osobistych poprzez zniesławienie lub znieważenie możliwe jest także skierowanie sprawy na drogę postępowania karnego.

Ochroną w przypadku naruszenia dóbr osobistych jest:

• żądanie zaniechania naruszeń;
• żądanie naprawienia szkody;
• żądanie zadośćuczynienia za krzywdę;
• żądanie do usunięcia skutków naruszenia.

Zaniechanie naruszeń

W przypadku naruszeń dóbr osobistych pierwotnym roszczeniem jest żądanie zaniechania naruszeń (np. poprzez powstrzymanie się od dalszych wypowiedzi lub usunięcie nagrania naruszającego dobra osobiste). Roszczenie to prowadzi do zaprzestania dalszego naruszania Twoich dóbr osobistych. Zaniechanie naruszeń stanowi podstawę do dalszych roszczeń.

Naprawienie szkody

Naruszenie dóbr osobistych powoduje szkody majątkowe. Poszkodowany ma możliwość dochodzenia odszkodowania za wszelkie straty jak i dochody, które by uzyskał, gdyby nie naruszenie dóbr osobistych. Wysokość tego roszczenia jest zależne od okoliczności danej sprawy. Na podstawie zgromadzonej dokumentacji oraz analizy sprawy eksperci Kancelarii RITE ocenią szkodę spowodowaną naruszeniem i pomogą Ci w skutecznym dochodzeniu odszkodowania.

Zadośćuczynienie za krzywdę

Zadośćuczynienie to wyrównanie szkody o charakterze niemajątkowym. Niewątpliwie naruszenie dóbr osobistych może wywołać szkodę w sferze psychicznej poszkodowanego. Wymiar zadośćuczynienia zależy od negatywnych przeżyć związanych z naruszeniem. Wysokość zadośćuczynienia zależna jest od wielu czynników (skali rozpowszechnienia, ciężaru i rodzaju naruszenia, reakcji otoczenia). Zadośćuczynienie może różnić się w zależności od okoliczności sprawy.

Zobowiązanie do usunięcia skutków naruszenia

Roszczenie to pozwala domagać się złożenia przez osobę naruszające dobra osobiste określonego oświadczenia (np. przeprosin). Takie oświadczenie winno mieć ściśle określoną treść i być publikowane w miejscu i przez czas adekwatny do treści naruszającej dobra osobiste poszkodowanego. W formułowaniu takiego żądania kluczowe jest doprecyzowanie jego treści, wyglądu oraz wszelkich danych technicznych. Dlatego w przypadku żądań o naruszenie dóbr osobistych warto skonsultować się z ekspertami z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL. 

Nie istnieje zamknięty katalog naruszeń dóbr osobistych. Poniżej przedstawiamy katalog przykładowych sytuacji, które mogą stanowić naruszenie dóbr osobistych. Pamiętaj, że wskazane sytuacje mogą, lecz nie muszą stanowić naruszenia dóbr osobistych. Stwierdzenie naruszenia dóbr osobistych każdorazowo musi zostać poprzedzone szczegółową analizą stanu faktycznego. Naruszeniem:

• dobrego imienia w internecie mogą być negatywne lub obraźliwe komentarze, fałszywe (niepoparte dowodami) informacje;
• wizerunku w mediach może być wykorzystywanie wizerunku bez zgody do celów komercyjnych lub zmiana wizerunku w celu ośmieszania lub poniżenia danej osoby;
• prywatności w miejscu pracy może być kontrola poczty elektronicznej, podsłuchiwanie lub nagrywanie bez informacji;
• czci i godności może być satyra lub parodia, która przekracza dozwoloną krytykę;
• kultu pamięci może być zniszczenie nagrobka lub wykorzystywanie wizerunku osoby zmarłej bez zgody rodziny;
• nietykalności mieszkania może być nieuprawnione wejście do mieszkania lub przeszukiwanie go;

Należy pamiętać, że otwarty katalog dóbr osobistych pozwala na dostosowanie go do realiów współczesnego świata. Dlatego obok tradycyjnych form naruszania dóbr osobistych, coraz częściej można spotkać się z cyberstalkingiem, doxxingiem czy nieuprawnionym wykorzystaniem wizerunku w mediach społecznościowych. Coraz częściej zauważa się także szerzenie mowy nienawiści (ang. hate speech), co jest szczególnie widoczne wraz ze wzrostem roli mediów społecznościowych.

Przygotowanie pozwu o naruszenie dóbr osobistych wymaga dokładnego przeanalizowania stanu faktycznego oraz zebrania materiału dowodowego. Koniecznym jest także ustalenie podmiotu odpowiedzialnego za naruszenie. Sytuacja ta jest szczególnie istotna w przypadku naruszenia dóbr osobistych przez dziennikarzy, albowiem ustawa prawo prasowe umożliwia pozwanie zarówno autora tekstu naruszającego dobra osobiste jak i wydawcy. Poza tym kluczowym jest także ustalenie właściwego sądu. Co do zasady sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy o dobra osobiste jest sąd okręgowy. Sądem właściwym miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego (naruszającego dobra). Jeżeli zaś do naruszenia dóbr osobistych doszło przy wykorzystaniu środków masowego przekazu (np. radio lub telewizja) możliwe jest wytoczenie pozwu przez sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda (poszkodowanego). 

Dalej kluczowym jest ustalenie zakresu dochodzonych roszczeń. W pozwie o naruszenie dóbr osobistych możliwe jest dochodzenie roszczeń niemajątkowych (zaniechanie naruszeń, usunięcie skutków naruszeń) lub roszczeń majątkowych (zadośćuczynienie, odszkodowanie). Od tej decyzji zależy wysokość opłaty od pozwu. W przypadku dochodzenia roszczeń niemajątkowych opłata wyniesie 600 zł. Z kolei w opłata od roszczeń majątkowych ustalana jest na podstawie art. 13 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i jest związana z wysokością dochodzonego roszczenia. W przypadku dochodzenia obu roszczeń łącznie opłatę stanowi suma obu opłat.

Należy pamiętać, że materiałem dowodowym mogą być wszelkie dokumenty oraz świadkowie. Dlatego warto zgromadzić zrzuty ekranów (np. z mediów społecznościowych lub stron internetowych) czy wiadomości elektroniczne (np. e-maile lub SMSy). Możliwe jest również uwierzytelnienie zgromadzonych dowodów przed notariuszem, co utrudni pozwanemu obronę.

Warto zauważyć, że powód musi w toku postępowania sądowego udowodnić:

• istnienie dobra osobistego;
• fakt naruszenia dobra osobistego.

Należy podkreślić, że zgodnie z art. 24 kodeksu cywilnego w przypadku wystąpienia z pozwem o naruszenie dóbr osobistych powodowi przysługuje domniemanie bezprawności czynu naruszającego dobra osobiste. Tym samym to powód musi udowodnić, że jego czyn był zgodny z prawem. O bezprawności czynu mowa, gdy nie było ono usprawiedliwione przepisami prawa lub innymi okolicznościami.

Dobra osobiste to niezwykle rozbudowana i skomplikowana materia prawa. Naruszenie dóbr osobistych może mieć daleko idące konsekwencje, którym należy przeciwdziałać. Jeżeli Twoje dobra osobiste zostały naruszone, nie zwlekaj – skontaktuj się z Kancelarią Adwokacką RITE LEGAL. Oferujemy kompleksowe wsparcie w zakresie przeciwdziałania naruszaniu dóbr osobistych. Umów się na spotkanie już teraz!