Małżeński ustrój majątkowy - czym jest i jakie są jego rodzaje?

Małżeński ustrój majątkowy określa, na jakich zasadach małżonkowie dzielą się majątkiem. Wyznacza, co należy do majątku wspólnego, a co do osobistego każdego z małżonków. Majątek wspólny to najczęściej dobra nabyte w trakcie trwania małżeństwa, podczas gdy majątek osobisty to np. przedmioty nabyte przed ślubem lub otrzymane w spadku. Kwestię majątkowe małżeńskie są bardzo istotne, dlatego przed podjęciem decyzji o wyborze właściwego, każdorazowo warto skorzystać z pomocy specjalistów z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL.

Istnieją dwa podstawowe rodzaje ustrojów majątkowych:

• ustrój ustawowy (wspólność),
• ustrój umowny.

Ustawowa wspólność jest najczęściej spotykanym ustrojem, który powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa, jeśli małżonkowie nie zdecydują się na inny rodzaj tego ustroju i nie zawrą umowy majątkowej małżeńskiej. Ustrojem umownym będzie natomiast właśnie taka umowa, która pod rygorem nieważności musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego, w której małżonkowie stanowią inny rodzaj ustroju aniżeli wspólność. Wówczas możliwe jest ustanowienie rozdzielności majątkowej czy rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Możliwe jest także rozszerzenie ustroju ustawowego poprzez zawarcie umowy w formie aktu notarialnego np. poprzez włączenie w skład majątku wspólnego własności rzeczy nabytych przed zawarciem związku małżeńskiego.

Ustrój ten powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego w przypadku braku odmiennej umowy małżonków lub orzeczenia sądu w tym zakresie. Trwa on natomiast - co do zasady - aż do ustania małżeństwa (np. z uwagi na śmierć czy rozwód). Istnieje możliwość wcześniejszego zakończenia tego ustroju poprzez zawarcie umowy majątkowej lub w przypadku ziszczenia się przesłanek do powstania między nimi przymusowego ustroju majątkowego. W tym przypadku, wskutek zawarcia związku małżeńskiego powstaje odrębna masa majątkowa (wspólnota majątkowa), w której każdy z małżonków jest uprawniony do całego majątku wspólnego na równi ze współmałżonkiem. W trakcie trwania ustawowej wspólności majątkowej, małżonkowie nie mają określonych udziałów we wspólności - nie mogą rozporządzać ani zobowiązać się do rozporządzenia przyszłym udziałem, który przypadnie im w majątku lub w poszczególnych jego składnikach. Co więcej, małżonkowie są uprawnieni do współposiadania rzeczy wchodzących w skład ich majątku oraz do korzystania z nich w zakresie, jaki da się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.

Przymusowy ustrój majątkowy to szczególna forma organizacji majątkowej małżonków, która powstaje w sytuacji, gdy prawo nadrzędne interesy jednego z małżonków lub wierzyciela stawia ponad wolę samych małżonków. Celem tej instytucji jest prawna ochrona jednego z małżonków bądź też wierzyciela małżonka. Przymusowy ustrój to rozdzielność majątkowa małżeńska, która powstaje z mocy prawa lub na mocy orzeczenia sądu. Powstaje on w przypadku:

• orzeczenia separacji,
• ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków,
• ogłoszenia upadłości jednego z małżonków,
• na wniosek wierzyciela jednego z małżonków.

Pierwsze trzy przypadki występowania przymusowego ustroju majątkowego następują z mocy prawa. Oznacza to, że ustawa automatycznie wprowadza ten ustrój w przypadku ziszczenia się przesłanki, bez konieczności podejmowania jakichkolwiek czynności przez małżonków lub sąd. Wówczas następuje stan rozdzielności majątkowej.

Celem przymusowego ustroju majątkowego z mocy prawa jest ochrona interesów majątkowych drugiego małżonka. Należy podkreślić, że w przypadku zakończenia separacji oraz kontynuacji związku każdy z małżonków może wnieść o utrzymanie rozdzielności majątkowej. Sąd jest związany wnioskiem małżonka.

Z kolei orzeczenie sądu o rozdzielności majątkowej następuje z ważnych powodów, które uzasadniają takie rozwiązanie. W orzecznictwie wskazuje się, że takie rozwiązanie jest stosowane, gdy dalsze utrzymanie ustroju wspólności majątkowej stanowi zagrożenie istotnych interesów rodzinnych (np. prowadzenie ryzykownej działalności gospodarczej) lub konieczna jest ochrona majątku przed nadmiernym zadłużeniem. Często spotykaną przesłanką są także długotrwałe konflikty między małżonkami, które uniemożliwiają wspólne gospodarowanie majątkiem. 

Małżonkowie mają dużą swobodę w kształtowaniu swojego ustroju majątkowego. Mogą zdecydować się na:

• rozdzielność majątkową – w tym przypadku każdy z małżonków zachowuje swój majątek osobisty, a majątek nabyty w trakcie małżeństwa również należy do niego w częściach ułamkowych;
• wspólność rozszerzoną – w tym przypadku oprócz majątku wspólnego, małżonkowie mogą również zdecydować, że niektóre składniki majątku osobistego będą należeć do majątku wspólnego;
• wspólność ograniczoną – w tym przypadku małżonkowie mogą ograniczyć zakres majątku wspólnego do określonych składników według własnego wyboru.

Celem umów majątkowych małżeńskich jest ustalenie zasad, według których będą kształtować się wzajemne stosunki majątkowe małżonków, a więc uregulowanie w granicach dozwolonych przez prawo - istnienia i zakresu wspólności ustawowej. Co ważne, małżonkowie nie mogą przyjąć ustroju majątkowego, który nie byłby wskazany w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Swoboda w kształtowaniu ustroju majątkowego małżonków jest zatem ograniczona przez przepisy prawa. Dlatego warto skonsultować się ze specjalistami z Kancelarii Adwokackiej RITE LEGAL przed wyborem małżeńskiego ustroju majątkowego.

Wspólność ustawowa nie powstanie, jeśli małżonkowie, korzystając z zasady swobody umów, zawrą umowę majątkową, w której wybiorą inny ustrój, na przykład rozdzielność. Co ważne, umowę taką można zawrzeć jeszcze przed wstąpieniem w związek małżeński. Zacznie ona obowiązywać i wywoła skutki z chwilą zawarcia małżeństwa. Warto jednak pamiętać, że zmiana majątkowego ustroju majątkowego może nastąpić w każdym momencie trwania małżeństwa.

Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem oraz o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Zarządzanie majątkiem wspólnym co do zasady wymaga zgody obojga małżonków. Jednak w niektórych sytuacjach jeden z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, np. jeśli przedmioty majątku wspólnego służą jednemu z małżonków do wykonywania działalności zawodowej/gospodarczej.

Osoby trzecie, które zawierają umowy z jednym z małżonków, powinny sprawdzić, jaki ustrój majątkowy obowiązuje między małżonkami. Dzięki temu będą mogły ocenić, czy dana osoba jest uprawniona do dysponowania majątkiem. Jest to o tyle ważne, że powołanie się na umowę małżeńską majątkową względem innych osób jest możliwe tylko, jeżeli zawarcie oraz rodzaj umowy były tym osobom trzecim wiadome. Co więcej, informacja musi dotrzeć do osoby trzeciej przed powstaniem stosunku prawnego, z którego wynika wierzytelność. Osoba trzecia może uzyskać informacje o intercyzie w każdy możliwy sposób. W przypadku zagrożenia interesów osoby trzeciej – tak jak wskazano wyżej – może ona żądać we właściwym sądzie przymusowego ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami.

W przypadku rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zachowuje swój majątek osobisty, a majątek nabyty w czasie trwania małżeństwa również należy do niego. Co więcej, jeżeli ustrój rozdzielności panował od początku powstania małżeństwa, nie trzeba prowadzić sprawy o podział majątku wspólnego. Majątek wspólny wtedy nie istnieje.

W przypadku wprowadzenia rozdzielności majątkowej już w trakcie trwania małżeństwa, do chwili zawarcia umowy trwa ustrój wspólności majątkowej. Tym samym w przypadku rozwiązania małżeństwa koniecznym będzie przeprowadzenie sprawy o podział majątku wspólnego za okres od zawarcia małżeństwa do chwili jego rozwiązania.

Wyrównanie dorobku małżonków to mechanizm prawny, który ma na celu przywrócenie równowagi majątkowej między małżonkami po ustaniu rozdzielności majątkowej. Choć rozdzielność majątkowa oznacza, że każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem osobno, to jednak w niektórych sytuacjach może okazać się konieczne dokonanie wyrównania. Wyrównanie dorobków polega na tym, że małżonek, który w okresie rozdzielności majątkowej mniej przyczynił się do powiększenia majątku wspólnego, może domagać się od drugiego małżonka wypłaty odpowiedniej kwoty. Celem wyrównania jest to, aby obydwoje małżonkowie mieli w miarę równy udział w majątku nabytym w czasie trwania małżeństwa.

Wyrównanie dorobków może być przeprowadzone, gdy:

• małżonkowie zawarli umowę o rozdzielności majątkowej z zastrzeżeniem wyrównania dorobku;
• sąd orzekł o rozdzielności majątkowej z powodu rażącego roztrwonienia majątku wspólnego przez jednego z małżonków;
• w innych przypadkach, gdy przepisy prawa lub umowa małżeńska przewidują taką możliwość.

Podsumowując wskazać należy, że małżeński ustrój majątkowy określa, jak małżonkowie dzielą się swoim majątkiem. Jest to bardzo ważna kwestia, co do której decyzja powinna być przez małżonków podjęta już przed zawarciem małżeństwa. Małżonkowie mogą zdecydować się na ustrój wspólności majątkowej bądź jego rozdzielenie. 

Kancelaria Adwokacka RITE LEGAL oferuje kompleksowe wsparcie w zakresie spraw rodzinnych, w tym w szczególności dotyczących doradztwa w kwestii małżeńskich ustrojów majątkowych. Umów się na spotkanie już teraz!